Oyun	Kelimesi	Nereden	Geliyor?
Oyun	ve	kelime	dostu	Ludozofi’nin	belki	de	en	sık	kullandığı	sözcüğün	nereden	
geldiğini	merak	etmemesi	mümkün	değildi.	Ettik.	Ediyoruz.	Merak	etmekle	
kalmayıp	aradık	taradık,	biraz	da	rast	geldik.	Hasbelkader	birikenleri	meraklısı	
için	aktarıyoruz.	
Seyir	özeti:	Kısaca	geçmişten	günümüze	ecnebi	dillerdeki	‘oyun’ların	kökenleri	
ile	başlayıp	kelimenin	Türkçesine	uzanacak,	sonuna	da	naçizane	bir	yeni	ihtimal	
konduracağız.	Başlayalım.	
Ecnebi	Dillerde	‘Oyun’
Antik	Yunan’da	oyunla	ilişkili	sözcükler	muhtelif.	Bunlardan	bazıları:	çocuksu,	
çocuk	oyunu	anlamında	Paidea [~pedagoji];	önemsiz,	yararsız	anlamında	Aido;	
toplanma,	oyun	arkadaşı	gerektiren	yarışma	anlamında	Agon	[~agora].
Latince’de	oyun	için	başlıca	iki	sözcük	karşımıza	çıkıyor.	Söz	oyunu,	laf	ebeliği,	
şaka	karşılığı	Jocus veya	İocus [~joker]	ile,	yarış,	cambazlık,	kutsal	tören	ve	şenlik	
gibi	anlamlarıyla	Ludus	[~prelude,	illusion,	ludozofi].	Latinceden	beslenen	HintAvrupa	dillerinde	oyunu	karşılayan	kelimeler	ekseriyetle	Jocus’tan	boy	vermiş.	
Fransızca	Jeu,	İtalyanca	Gioco,	İspanyolca	Jogo,	Rumence	Joc gibi.	Zamanla	
Jocus’un	Ludus’a	baskın	çıkması,	Roma	İmparatorluğu’nun	son	dönemlerinde	
kamusal	oyunların	sona	ermesiyle	Ludus’un	kullanımdan	düşmesi	ve	Jocus’un	
anlam	genişlemesine	uğrayarak	tüm	oyunlar	için	kullanılır	olması	ile	açıklanıyor.
İngilizcede	oynamak	fiili	olan	‘play’	egzersiz	yapmak,	fiziksel	becerileri	
geliştirmek	anlamındaki	Anglosaksonca	Plaegian;	isim	olan	oyun	yani	‘game’	ise	
bir	araya	gelmek	gibi	bir	anlamı	olan	Gaman’dan	türemiş.	Aynı	kelimenin	HintAvrupa	kökü	olan	Ghem neşe	ile	sıçramak,	zıplamak	anlamına	geliyormuş.
Sanskritçe	Dyutam kavga	etmek,	zar	atmak	anlamlarıyla	bizdeki	aşık	atmayı	
çağrıştırıyor.	Aşıkın	oyun	zarının	atası	olduğunu	hatırlatalım.
Osmanlıca’da	gülme,	alay	etme	anlamlarıyla	la’b ve	ondan	türemiş	sözcükler	
var(mış).	Lu’b (oyun),	Lu’bet (oyuncak),	Lu’biyyat (oyunlar).	Aynı	köke	sahip	
La’iba tıpkı	Avrupa	dillerindeki	(örn.	play)	gibi	çalgı	çalmak	için	de	
kullanılıyormuş.	Lakin	bu	kelimelerin	hiçbirinin	ömrü	güncel	Türkçe	kelime	
dağarına	nüfuz	etmeye	yetmemiş.
Türkçe’de	Oyun
Gelelim	‘oyun’un	zırt	dediği	yere...	Baştan	söyleyelim,	görünen	o	ki	farklı	
teorilerin	varlığına	rağmen	‘oyun’un	kelime	kökeni	net	olarak	bilinmiyor.	
‘Oyun’	hakkındaki	yazısında Sevan	Nişanyan	kelimenin	“öz	hakiki	Türkçe”	
olduğunu	belirtmiş.	Bunun	tam	olarak	ne	demek	olduğu	ve	böyle	bir	yargıya	
nasıl	varılabildiği	biz	fani	kelimeseverlerin	merakını	celbeden	sorular.	Nişanyan	
yazıda	eski/yeni	Türkçe’de	köken	olarak	umut	vaadeden	Oy-mak,	Oy-un-mak,	
2
Oz-mak	gibi	sözcükleri	ele	aldıktan	sonra	güvenilir	bir	çıkar	yol	bulamayıp	pes	
etmiş.
Kelimelerin	değilse	de	özellikle	Anadolu’daki	oyun	kültürünün	önemli	
araştırmacılarından	Metin	And,	‘oyun’un	Orta	Asya’da	şamanlara	ve	şaman	
törenlerine	verilen	adlarından	biri	olduğunu	söylüyor.	Aradaki	bağlantıya	ilişkin	
olarak	şaman	ayininin	taklit,	dans,	drama,	müzik,	şiir	gibi	oyunun	çeşitli	
anlamlarını	içerdiğine	dikkat	çekiyor.	Bu	malumat	antropolojik	açıdan	önemli	
olsa	da	kelime	kökenine	dair	yeterli	ipucu	vermekten	uzak.	And’ın	kelime	
düzeyinde	söz	ettiği	bir	ihtimal	ise	dokuzuncu	yüzyıldan	kalma	bir	fal	kitabı	olan	
Irık	Bitig’e	atıfla,	zar	ve	benzeri	oyunlar	için	kullanılan	oy-ug sözcüğü.	
Akabinde“zar	ile	oyun	oynamak,	fal	açmak”	anlamındaki	oy-mak mastarına	bir	
geçiş	aramış.	Ancak	bu	teori	Nişanyan’ın	yazısında	zayıflığı	ortaya	konmuş	
seçeneklerden	biri.	Kaldı	ki	oy-mak’tan	‘oyun’a	uzanan	hat	hala	yeterince	açık	
değil.
Oyoon?
Üzerinde	uzlaşılmış	doyurucu	bir	açıklamanın	yokluğundan	aldığımız	cesaretle	
biz	de	evrensel	bir	insan	hakkı	olan	spekülasyon	yapma	hakkımızı	kullanalım.	
Hariçten	gazelimiz	somut	bir	buluntu	eşliğinde	icra	olunacak.	
‘Oyun’un	köken	arayışında	Türkik	dillerdeki	mastar	köküne	gitme	refleksi,
dolayısıyla	‘oy-’lu	olasılıklara	kafa	yormak	elbette	anlamlı.	Mastarlı	arayışlardan	
tatminkar	bir	sonuç	çıkmamışsa	da	işin	uzmanları	hep	bu	yolu	tuttuğuna	göre	
doğru	yol	odur	gibi	görünüyor.	İngilizce	bir	kaynakta	rastladığımız	bir	açıklama	
ise	“öyle	değil	mi	lan	yoksa!”	dedirtecek	cinsten.	
Söz	konusu	kaynak	Edward	Falkener’ın	1892	yılında	yayınlanan	Games	Ancient	
and	Oriental	and	How	to	Play	Them adlı	kitabı.	Kitapta	satranç,	dama,	tavla	ve	
benzeri	oyunların	Antik	Yunan,	Roma,	Ortadoğu	ve	Uzakdoğu’daki	öncülleri	ve	
nasıl	oynandıkları	anlatılıyor.
Games	Ancient	and	Oriental	and	How	to	Play	Them,	s.63
3
Anlatılan	oyunlardan	biri,	Antik	Mısır’da	oynanan	dama	benzeri	bir	oyun	olan	
Senat.	Bir	diğer	adıyla	Seega.	Geçmişi	M.Ö.	3100’e	kadar	uzanan	Senat’ta,	
antikitedeki	pek	çok	oyun	gibi	hayat,	tabiat	ve	kutsal	güçlere	dair	öğeler	temsil	
ediliyor.	Zaten	Senat’ın	kelime	anlamı	da	‘geçme/göçme	oyunu’	(game	of	
passing)	gibi	bir	şeymiş.	Senat,	belli	sayıda	karelere	bölünmüş	bir	tahta	yüzey	
üzerinde	veya	karelere	karşılık	gelen	küçük	çukurlar	kazılarak	toprak	ya	da	
kumlu	bir	zeminde,	çakıl,	fasulye,	tahta	parçası	gibi	‘taş’larla	oynanıyor.	Zeminde	
oynanan	versiyona	dair	kitapta	E.W.Lane’in	1846	tarihli	çalışmasından	aktarılan	
kısım	şöyle:
“Seega	genellikle	yerde	açılan	belli	sayıda	çukur	ile	oynanır.	Genellikle	beş	
sıra	halinde	beşer,	yedi	sıra	halinde	yedişer,	veya	dokuz	sıra	halinde	
dokuzar	çukur	açılır.	Birinci	çeşide	Khams-awee	Seega,	ikinciye	Seb-awee,	
üçüncüye	Tis-awee	denir...	Çukurlar	‘oyoon’,	yani	gözler,	tekil	olarak	ise	
‘eyn’	olarak	adlandırılır.”
A.g.e.,	s.65
Şimdi,	‘oyoon’un	‘oyun’a	benzerliği	ayan	beyan	ortada.	Peki	gerçekten	de	‘oyun’,	
‘göz’ün	(ayn)	çoğulu	olan	‘oyoon’dan	geliyor	olabilir	mi?1 Olabilir, bizce	mahsuru	
yok.	Zira	biçimsel	benzerliğin	ötesinde	kuvvetli	bir	anlam	bağı	kurmak	da	epey	
kolay.	Senat	ya	da	benzeri	oyunlarda	bilhassa	içinde	bir	taş	bulunduran	oyuğa	
‘göz’	yakıştırması	yapılması	akla	yatkın.	Dahası,	göz	çukuru,	göz	yuvası	
çağrışımlarının	ötesinde	Türkçede	‘göz’ün	Senat	oyunu	bağlamındaki	‘ayn’	ile	
bire	bir	örtüşen	anlamları	var.	Mesela	Tedeka’ya	göre	bunlardan	bazıları	“oda”,	
“delik,	boşluk”,	“bölüm,	hane”.	Sonuncu	anlam	için	verilen	örnek	hepten	ilginç:	
“Dama	tahtasında	altmış	dört	göz	vardır.”	
																																																							 1 Yukarıda	alıntıladığımız	kısımda	Lane	köken	olarak	verdiği	dilin	hangisi	olduğunu açıkça	ifade	
etmemiş.	Arapça’daki	ayn (عين	(ve	oyoun (عيون	(üzerinden	gelişigüzel	bir	oryantalist	yakıştırma	
yapmış	olabilir.	Ayrıca,	eğer	varsa,	‘oyoun’	ile	bu	kadar	bariz	bir	bağlantının	meseleye	kafa	
yormuş	tüm	dilbilimcilerin	gözünden	kaçması	pek	makul	gelmiyor.	Yine	de	aksi	kanıtlanana	
kadar	tüm	spekülasyonlar	makb

GAME CHAT CODE

sosyal sohbet ve türkçe çet botudur.Ymir iskandinav mitolojisindeki ilk tanrı olarak kabul edilirdi...?

التصويت لـGAME CHAT CODE

هل ترغب في دعمنا؟